Zadaje je sobie niemal każdy użytkownik języka polskiego. Wątpliwości te potwierdza także obecność NAZWISK w „Słowniku wyrazów kłopotliwych” prof. Mirosława Bańki... Ogólna zasada jest taka, że „jeśli NAZWISKO, na podstawie jego zakończenia, można przyporządkować do jakiegoś wzorca deklinacyjnego, to należy je ODMIENIAĆ”. Trzeba – przy okazji – pamiętać, że na odmianę wpływ ma nie tylko sama końcówka, ale również płeć i narodowość osoby noszącej dane nazwisko. Łatwo powiedzieć, trudniej wykonać… Dlatego poniżej znajdziecie kilka(naście) wskazówek, które mogą okazać się pomocne w odmianie lub jej ewentualnym braku. 😉 Na początek ŻEŃSKIE NAZWISKA, które w polszczyźnie odmienia się tylko wtedy, kiedy są zakończone na -A. W pozostałych przypadkach pozostają nieodmienne.Nazwiska zakończone na: -SKA, -CKA, -DZKA oraz -OWA odmieniają się jak przymiotniki, np.: Kowalska – Kowalskiej – Kowalską, Biernacka – Biernackiej – Biernacką, Zawadzka – Zawadzkiej – Zawadzką, Kuncewiczowa – Kuncewiczowej – Kuncewiczową. • Taką samą (przymiotnikową) odmianę mają nazwiska z -A na końcu, które są przymiotnikami (odpowiadają na pytania: jaka? jakiej? jaką?), np.: Cicha – Cichej – Cichą, Zimna – Zimnej – Zimną, Ciepła – Ciepłej – Ciepłą. Ale! Dopuszczalne jest także pozostawienie tych nazwisk w formie męskiej i nieodmienianie ich (choć dla wyróżnienia płci warto wówczas używać zaimków lub dopisywać do nazwisk imiona), np.: pani Cichy – panią Cichy, Alicja Zimny – Alicją Zimny, panna Ciepły – panną Ciepły. • Nazwiska zakończone na -A, ale nie będące przymiotnikami, odmieniają się jak rzeczowniki pospolite w rodzaju żeńskim, np.: Janda – Jandy – Jandzie – Jandą (jak panda), Kula – Kuli – Kulę – Kulą (jak kula), Pakuła – Pakuły – Pakule – Pakułą – Pakułę (jak piła), Zaręba – Zaręby – Zarębie – Zarębę – Zarębą (jak torba). • Taką samą (rzeczownikową) odmianę mają nazwiska -ÓWNA i -ANKA na końcu, np.: Czubówna – Czubówny – Czubównie – Czubównę – Czubówną (jak równina), Skarżanka – Skarżanki – Skarżance – Skarżankę – Skarżanką (jak skakanka). • Pozostałe nazwiska, które nie kończą się na -A, w przypadku KOBIET pozostają nieodmienne, np.: Katarzyna Tusk – Katarzyny Tusk – Katarzynie Tusk – Katarzyną Tusk, pani Ziobro – panią Ziobro, panna Kowal – panną Kowal. • Nazwiska dwuczłonowe odmieniamy zgodnie z omówionymi powyżej zasadami – ale! każdy człon traktujemy indywidualnie, np.: Agnieszka Dziemianowicz-Bąk – Agnieszki Dziemianowicz-Bąk, Maria Skłodowska-Curie – Marii Skłodowskiej-Curie, Katarzyna Łęcka-Rzepnikowska – Katarzyny Łęckiej-Rzepnikowskiej. Które NAZWISKA MĘSKIE należy odmieniać? Praktycznie wszystkie (poza wyjątkami, których odmienić się nie da, bo na przykład akcentowana jest ostatnia samogłoska [-o] => z tego właśnie powodu nazwisko Victora Hugo jest nieodmienne). Polskie nazwiska zakończone na -SKI, -CKI, -DZKI, -Y odmieniają się jak przymiotniki, np.: Kowalski – Kowalskiego – Kowalskiemu – Kowalskim, Nowacki – Nowackiego – Nowackiemu – Nowackim, Rudzki – Rudzkiego – Rudzkiemu – Rudzkim, Borowy – Borowego – Borowemu – Borowym. • Ale! Nazwiska zakończone na -Y, występujące po samogłosce (także te, w których końcowe -y brzmi jak [j]) odmieniamy jak rzeczowniki rodzaju męskiego, BEZ APOSTROFU, np.: Disney [Disnej] – Disneya – Disneyowi – Disneyem – Disneyu (jak Maciej), Clooney [Kluni] – Clooneya [Kluneja] – Clooneyowi – Clooneyem – Clooneyu. • Jeśli natomiast nazwisko obce (np. angielskie, francuskie) kończy się na -Y po spółgłosce, wtedy odmieniamy je jak przymiotniki Z APOSTROFEM, ponieważ głoska „y” w niektórych przypadkach nie jest wymawiana, np.: Murphy – Murphy’ego – Murphy’emu – Murphym, O’Kelly – O’Kelly’ego – O’Kelly’emu – O’Kellym.• Nazwiska z -i na końcu (w tym obce, które zapisuje się z -i lub -ie na końcu) odmieniają się jak przymiotniki, BEZ APOSTROFU, np.: Verdi – Verdiego – Verdiemu – Verdim, Curie – Curiego – Curiemu – Curiem. • Przymiotnikową odmianę mają też nazwiska z -E (także: -é, -eé, -ai, -eu) na końcu. Ale! W narzędniku i miejscowniku mają -em/-m zamiast -im, np.: Linde – Lindego – Lindemu – Lindem, Lange – Langego – Langemu – Langem, Depardieu – Depardieuego – Depardieuemu – Depardieum. • Nazwiska męskie zakończone na -A odmieniają się jak rzeczowniki w rodzaju żeńskim (dotyczy to także nazwisk obcych), np.: Pazura – Pazury – Pazurze – Pazurę – Pazurą (jak kultura), Opania – Opani – Opanię – Opanią (jak kania), Trela – Treli – Trelę – Trelą (jak kula), Zola – Zoli – Zolę – Zolą (nazwisko obce, a odmienia się jak polska kula). • Uwaga! Jeżeli -A na końcu wyrazu jest jedynie fonetyczne (nie ma go w zapisie literowym), a tak zdarza się w przypadku nazwisk obcych, nazwisko pozostaje nieodmienne, np.: Jacek Dubois [dibua] – Jacka Dubois – Jackiem Dubois – Jacku Dubois. • Nazwiska zakończone na -U (np. Turnau) odmieniamy tak jak te z -Ł na końcu (np. Musiał, patrz niżej), np.: Turnau – Turnaua – Turnauowi – Turnauem (jak Musiał, ALE! poza miejscownikiem – bo możemy powiedzieć [o Turnale], ale napisać o Turnau). • Nazwiska z -O na końcu, w których przedostatnia głoska jest twarda, odmieniają się tak samo, jak te zakończone na -A, czyli jak rzeczowniki pospolite w rodzaju żeńskim (z -a na końcu), np.: Moniuszko – Moniuszki – Moniuszce – Moniuszką (jak belka => Matejko), Butenko – Butenki – Butence – Butenką (jak cętka => Wiaderko, Pudełko), Ziobro – Ziobry – Ziobrze – Ziobrą (jak zebra => Fredro, Srebro, Szydło), Lato – Laty – Lacie – Latą (jak mata => Sito, Jagiełło). • Nazwiska z -O na końcu, w których głoska przedostatnia jest miękka, odmieniają się jak rzeczowniki pospolite w rodzaju męskim (Ms. -u), np.: Puzio – Puzia – Puziowi – Puziem – Puziu (jak wujcio). • Niepolskie nazwiska z -O na końcu także odmieniają się jak rzeczowniki rodzaju męskiego (tylko w Miejscowniku są drobne różnice, bo: po głoskach twardych na końcu pojawia się -e, a po głoskach miękkich, funkcjonalnie miękkich (k, g, ch) oraz na końcu pojawia się -u), np.: Ronaldo – Ronalda – Ronaldowi – Ronaldem – Ronaldzie (jak Roland w „Pieśni o Rolandzie”), Canaletto – Canaletta – Canalettowi – Canalettem – Canaletcie (jak knot), Otello – Otella – Otellowi – Otellem – Otellu (jak król), Vico – Vica – Vicowi – Vikiem – Vicu (jak rolnik). • Nazwiska zakończone na spółgłoskę (także te zagraniczne) mają odmianę rzeczownikową, ale tu wzorcem będą ludzie, zwierzęta lub imiona, np.: Tuwim – Tuwima – Tuwimowi – Tuwimem – Tuwimie (jak imię Maksym), Molier – Moliera – Molierowi – Molierem – Molierze (jak terier), Liszt – Liszta – Lisztowi – Lisztem – Liszcie (jak kompozytor), Musiał – Musiała – Musiałowi – Musiałem – Musiale (jak Michał). • Nazwiska kilkusylabowe zakończone na spółgłoskę, które są takie same jak rzeczowniki pospolite (typu: Wróbel, Dudek, Kozioł, Gołąb), odmieniamy tak samo jak te rzeczowniki, np.: Wróbel – Wróbla – Wróblowi – Wróblem – Wróblu (jak wróbel), Dudek – Dudka – Dudkowi – Dudkiem – Dudku (jak dudek), Kozioł – Kozła – Kozłowi – Kozłem – Koźle (jak kozioł lub patrz niżej), Gołąb – Gołębia – Gołębiowi – Gołębiem – Gołębiu (jak gołąb lub patrz niżej). • Ale! W przypadku kilkusylabowych nazwisk typu Kozioł i Gołąb (czyli bez -e- w temacie) można POMINĄĆ OBOCZNOŚĆ GŁOSEK, tak jak robi się to PRZY ODMIANIE NAZWISK JEDNOSYLABOWYCH, które są takie same jak rzeczowniki pospolite typu: Mech, Dąb, np.: pan Mech – pana Mecha – panu Mechowi – panem Mechem – panu Mechu, pan Dąb – pana Dąba – panu Dąbowi – panem Dąbem – panu Dąbie, pan Kozioł – pana Kozioła – panu Koziołowi – panem Koziołem – panu Koziole, pan Gołąb – pana Gołąba – panu Gołąbowi – panem Gołąbem – panu Gołąbie. • Nazwiska dwuczłonowe odmieniamy zgodnie z omówionymi powyżej zasadami; każdy człon traktujemy indywidualnie, np.: Duda-Gracz – Dudy-Gracza, Kosiniak-Kamysz – Kosiniaka-Kamysza. Ale! jeśli np.: pierwszy człon nazwiska jest dawnym herbem lub przydomkiem, pozostaje nieodmienny, np.: Pobóg-Malinowski – Pobóg-Malinowskiego, Korwin-Mikke – Korwin-Mikkego.Niektóre męskie nazwiska obce wymagają użycia APOSTROFU w odmianie przez przypadki: kiedy nazwisko kończy się na nieme -E (gł. angielskie i francuskie): Cruise – Cruise’a – Cruise’owi – Cruise’em – Cruisie,kiedy nazwisko kończy się na nieme -ES (gł. francuskie): Descartes – Descartes’a – Descartes’owi – Descartes’em – Descarcie,kiedy nazwisko kończy się na -AIS, które wymawia się jak akcentowane [-e] (gł. francuskie): Rabelais – Rabelais’go – Rabelais’mu – Rabelais’m. Opracowała: Katarzyna Łęcka-Rzepnikowska Źródła: - Bańko Mirosław, SŁOWNIK WYRAZÓW KŁOPOTLIWYCH, Warszawa 2006 - Miodek Jan, SŁOWNIK OJCZYZNY POLSZCZYZNY, Wrocław 2002 - SŁOWNIK POPRAWNEJ POLSZCZYZNY, red. Witold Doroszewski, Warszawa 1981 - Szober Stanisław, GRAMATYKA JĘZYKA POLSKIEGO, Warszawa 1963